“Моңғол-татарлар” қанша болған еді?
Автор Әбіл-Серік Әбілқасымұлы
Барша әлемдік тарихтағы алдамшылықты жоққа шығарып, бірақ та: «тарихи жадысы өлтірілген» өр халықты (қыпшақты) «тарихи жадысы жоқ» құл халықпен (славян орыспен) алмастырған Бушковтың бір артықшылығы өтіріктен жалғандық туындатып, қазақтың «алты алаш» мәңгілік концепиясының пайдасына ақиқатқа жол ашып беріп отыр.
Мұрат Әжі «қазақтар бәрін баурына басып алуда» деп күстаналаса да, қазір бізден енші алғанын бір кездегі осман түріктері ғана «мойындап» отыр.
Шын мәнісінде, Руске олардың қаншасы келді? Осының бас жағын айыруға көшейік.
Төңкеріске дейінгі ресейлік дерек көздері «жарты миллиондай моңғол армиясы» дегенді алға тартады.
Таланттылығы дау тудырмайтын жазушы атақты «Шыңғысхан», «Бату», «Соңғы теңізге» трилогияларының авторы В. Ян одан сәл аздау – төрт жүз мыңдық санды атайды.
Кешіріңіздер алды ораған өткірлігіме: алғашқы және кейінгі цифрлардың екеуі де – барып тұрған суқиттық. Өйткені, жылқыны алыстан ғана көрген, әрі бағын және жегін аттың, сондай-ақ, жорық аттарын ұстап тұрудың мәшақатын ұғынбайтын: сылқым қалалық, кабинет қайраткерлері саусақтан сорып туындатып отыр.
Көшпелі (жаугер деп ұғыңыздар – Ә.Ә.Ә.) тайпаның жауынгері жорыққа атанған шақта ең аз дегенде мінгенінен бөлек екі атты өзімен бірге қосарлай әкетеді. Оның бірі – оның жорық жүгін (жорық жарағын) алып жүрсе. Келесісі – астындағы атын суытып мініп отыруы үшін керек.
Енді қарабайыр қара есепке жүгінсек: жарты миллиондық немесе төрт жүз мыңдық армия үшін ең көп дегенде – бір жарым миллион, ең аз дегенде – миллион қыл құйрық керек. Бұндай табынмен күніне елу шақырым жер шалып, жүріп өткен жерін жылан жалағандай етіп өтетін жылқының күйі кетіп, көпке бармай жаппай қырылады. Аяқты мал жайылып жусайтын шөптен бөлек, күн сайын беріп отыратын сұлыны қалайша алып жүресің?
Естеріңізге бір саларым, «моңғол-татардың» Рустің шетіне баса-көктеп еніп, басты соққыларын беруі қыстың еншісіне тиеді. Шөпті тебіндеп жайылатын уақытта, жемді халықтан тартып алуға тура келетін шақта қалалар мен ауылдардағы мал азығы қамбалары отқа оранып жатты…
Бұған атойлап қарсы шығатындар: тоқпақ жалды жабы (моңғол жылқысы) тебіндейді дейді. Бәрі дұрыс. «Жабы» – бүкіл қыста тебіндеп шығатын ең төзімді түлік. Атқа мініп, бір рет үстіне отыру бақытына ие болған жанның бірі өзіммін.
Жабыға менің бүйрегім бұрып тұрады, тамаша жануар, егер қалада жылқы ұстауға мүмкіндік болса, ойланбастан асымдағы көлігімді оған айырбастар едім (амал нешік ондай мүмкіндік жоқ).
Бірақ та, біздің жағдайымызда жоғарыда келтірілген дәлелдерден еш қайыр жоқ. Біріншіден, көне дерек көздерінде орданың тақымына басқан тоқпақ жалды жабы туралы ләм-им делінбейді.
Керісінше, маман атсейістер «татар-моңғол» ордасы түркімен жылқысымен жорыққа атанған дегенді ауыздарына біреу түкіріп қойғандай мәлімдейді (бұлардікі дұрыс – бірақ қазанат тұқымдас «адай жылқысымен» шатастырып әр нәрсенің басын шатып тұр – Ә.Ә.Ә.), бұл – енді өз бетімен тебіндей алмайтын, иесінің қолына қарайтын жылқы тұқымы...
Екіншіден, қыста құр жіберілетін атпен қатар, жорықта алыс сапар шегіп, қан майданда арып-аршитын ат бар. Тіпті, ең төзімді деген миллиондаған жабының өзі жайылымдағы шөп жұғын болмай аштан қырылар еді…
Ал, ол болса, тек өз иесінен өзге жорықта түскен олжаны да қоса көтереді ғой!
Сонымен бірге, «моңғолдар» өздерімен шағын жүк арбасын да алып жүрді емес пе, оған жегілген малды да азықтандыру керек, әйтпесе, ол жүк тарта алмай қалады…
Бір сөзбен айтқанда, жиырмасыншы ғасырдың өн бойына Руске шапқыншылық жасаған «моңғол-татарлардың» саны су тиген былғарыдай ықшамдала түсті. Ақыр аяғында тарихшылар амалдарының жоқтығынан үш жүз мыңға тістерін қайрай отырып бір-ақ тоқтады, ал, одан төмендете түсуге кәсіби әпербақандықтары жол бермеді.
Және де тағы бір әлдене… Алапат Тарихнаманың қойнауына мен сияқты өлермендердің ерсі теорияларының еніп кетуінен қорқушылық. Сондықтан да, тіпті «баса көктеуші моңғолдардың» санын отыз мыңға теңестіре қабылдағанның өзінде кекетіп-мұқатқыш сауалдардың бітіп болмайтын тізбегі туындайды …
Әрі олардың ең біріншісінің әп-бісіміләсі: бұл аздық етпей ме? Орыс кінәздіктерінің «бөлініп-жарылғанын» қанша жерден алға тартпа, бәрі бір бүкіл Руске «от-жалын мен қайғы-қасірет» әкелуі үшін отыз мың атты жауынгер түкке тұрмайтын цифр!
Олардың тіпті тұтаса қозғалмай (бұны тіпті «классикалық» версиялардың жақтаушылары да мойындайды), қайта жеке-жеке кезектесе орыс қаларына шапқан болатын.
Жан жаққа атанатындықтан қосындар бірнеше жасақтық топқа бөлінгендіктен «есепсіз татар ордасының» мөлшері азая түседі де, оның ар жағынан Русті «басып алу үшін» қандай темірдей тәртіпке бағынбасын өз жерінен жырақтаған басқыншылардың қара нөпірі қалай күн көреді деген қарапайым сенімсіздік күмәнінің құлағы қылтияды!
Бұдан ешқайда бастап апармайтын соқпақ келіп шығады да: «моңғол-татар» әскері мың жерден тәртіпке бағынсын, мың жерден жылдам қимылдайтын болсын, өзінің ешкімді «бет қаратпас алапат» соққысын бере алар ма еді. Шағын жасақ болса, ешқашанда Рустің басым көпшілік бөлігіне өз бақылауын орната да алмайтын.
Осы бір ешқайда бастап апармайтын соқпақтан тек біздің топшалау (гипотез) ғана құтқарады – ешбір жатжерлік баса көктеп енген жоқ (автор дұрыс айтып отыр: Бабаларымыз өз жерінен (қазіргі орыстілді Ресей империясы – бұрынғы түркі тілді Дешті-и-Қыпшақ империясынан) – Батыстағы иезуиттер славяндандыра бастаған бауырларына қол ұшын беру үшін жорыққа аттанды – Ә.Ә.Ә.).
Елде азамат соғысы орын алып, қарсыластардың күштерінің арасалмағы шағындау болатын, әрі олар өздерінің қалаларда шоғырланған қорларына арқа сүйейтін (автор қыпшақты орыс ығына жығып, Руске панславяндық тарихи күмәнді акцент түсіре отырып, бізге қазаққа ап-айқын – өзінің концепциясының бос далбаса, тек бізге далалық және ормандық қыпшақтардың болғандығын баяндап беруші екендігін аңғармай қалады).
Оның үстіне, көшпелілер ешқашан қыста соғысқан емес. Керісінше, қыста соғысу – орыстардың (ормандық қыпшақтардың деп ұғынамыз – Ә.Ә.Ә.) әскери соғыс жүргізуінің сүйікті уақыты. Ғасырлар бойы олар (ормандық қыпшақтар) жорыққа шыққанда «тапталған жол» ретінде үстіне мұзы қатып қалған өзендерді және ну жынысты орман-тоғайлардағы жалғыз соқпақты өзгенің аймағында соғыс қимылын жүргізу үшін пайдаланды, ал, онда атты әскердің көмегіне сүйену опа әпермейтін еді.
1237–1238 жж. соғыс науқаны турасындағы бізге жеткен жылнамалардың барлығында да – шайқастар қыс ішінде болып өтіп, тіпті классикалық далалықтар болып саналатын «моңғолдар» өздеріне мүлдем тосын табиғат аясында тамаша соғыса білетіндіктері – классикалық орыс стилімен сипатталады.
Бұл арада менің кәперге алып отырғаным, владимирдің ұлы кінәзі Юрий Всеволодович басқарған орыс жасағының Сити өзенінде қоршауға түсіп, түгелдей жойылып жіберілгені…
Бұндай тамаша соғыс іс-қимылын өмірі орманды көрмеген даланы мекендеушілер қалай жүзеге асыра білген.
Осылайша, біздің қоржынымыз даусыз дәлделдермен аз-аздап толыға түсіп отырады. Біз ешқандайда «моңғолдардың», яғни, «ордада» монголоидтердің не себептен болмағандығын анықтап алдық.
Айқын бола түскені, тарихшылардың арасында берік орныққан «жатжерліктердің» саны орасан болуы еш мүмкін емес еді, өйткені, Полтава маңындағы шведтердей отыз мың жасақтың бүкіл Руске «моңғол» билігін орнатуы тіптен ақылға да сыймайды.
Бас-жағы ашылғаны, «моңғолдар» мініп соғысқан жылқы тіпті орыс мәнеріндегі можан-топай «жабы» ат емес еді.
Және де олардың өздері бір таңқаларлығы ақ шашты, көк көзді халықтын.
Істің мәнісін ашу үшін бұның бәрі аздық етпейді. Ескертетінім, біз енді ғана мәселесінің ақ-қарасын айыруға ден қойып отырмыз…
P.S. Тәржімашыдан: келесі жолы А.Бушковтың 24 үзікті ойының бір бөлігі «Руске келген «моңғолдар» қайда келді?» топтамасы Ұлт кз оқырмандары назарына ұсынылатын болады.